Het gebruik maken van onderstaande uitspraak bij eventuele publicatie, is alleen toegestaan indien de gehele URL wordt overgenomen. Het kopieren van deze uitspraak en het plaatsen hiervan op een site is zonder toestemming van de Stichting PAL, uitdrukkelijk verboden.
Arrest d.d. 12 maart 2008
Rolnummer 0700080
HET GERECHTSHOF TE
LEEUWARDEN
Arrest van de eerste kamer voor burgerlijke zaken in
de zaak van:
Aegon Financiële Diensten
B.V.,
gevestigd te 's Gravenhage,
appellante,
in eerste
aanleg: gedaagde,
hierna te noemen: Aegon,
procureur: mr. J.V. van
Ophem,
tegen
1. [X],
wonende te [woonplaats],
hierna te noemen: [X],
2. [Y],
wonende te
[woonplaats],
hierna te noemen: [Y],
geïntimeerden,
in eerste aanleg:
eisers,
hierna gezamenlijk te noemen: [X]
c.s.
procureur: mr. P. Tuinman.
Het geding in eerste
instantie
In eerste aanleg is geprocedeerd en beslist zoals
weergegeven in het vonnis uitgesproken op 5 september 2006 door de rechtbank
Leeuwarden, sector kanton, locatie Leeuwarden (hierna: de
kantonrechter).
Het geding in hoger beroep
Bij exploot van 3 oktober 2006 is door Aegon hoger
beroep ingesteld van genoemd vonnis met dagvaarding van [X] c.s. tegen de
zitting van 14 februari 2007.
De conclusie van de memorie van grieven
luidt:
"AEGON verzoekt het
gerechtshof:
(a) het bestreden vonnis te
vernietigen;
(b) opnieuw rechtdoende, [X] en [Y] in hun
vordering jegens AEGON niet ontvankelijk te verklaren, althans deze af te
wijzen, althans de gevorderde restitutieverplichting te matigen, althans het
bedrag van de wettelijke rente te verminderen; en
(c) [X]
en [Y] te veroordelen om al hetgeen AEGON ter uitvoering van het bestreden
vonnis aan hen heeft voldaan aan haar terug te betalen, vermeerderd met de
wettelijke rente vanaf de dag van betaling tot de dag van
terugbetaling,
(d) met veroordeling van [X] en [Y] om de
kosten van de procedure in beide instanties te voldoen binnen zeven dagen na het
wijzen van het arrest, onder bepaling dat indien de gedingkosten niet binnen
genoemde termijn zijn betaald, hierover vanaf de achtste dag wettelijke rente
verschuldigd is".
Bij memorie van antwoord is door [X] c.s. verweer
gevoerd met als conclusie:
"Geïntimeerden concluderen dat het appèl moet worden
verworpen c.q. het vonnis moet worden bekrachtigd, al dan niet met verbetering
van de gronden, met veroordeling van appellante in de kosten van de
procedure."
Ten slotte hebben partijen de stukken overgelegd voor
het wijzen van arrest.
De grieven
Aegon heeft vier grieven
opgeworpen.
De beoordeling
De
feiten
1. Aegon heeft geen grief ontwikkeld tegen de weergave
van de feiten in
rechtsoverweging 2.1 van het bestreden vonnis, zodat het hof
van die feiten uit zal gaan, In hoger beroep staat voorts, als enerzijds gesteld
en anderzijds niet of onvoldoende gemotiveerd betwist, het volgende tussen
partijen vast.
1.1 [Y] heeft op 28 augustus 2001 een
aanvraagformulier voor twaalf Aegon Koopsom Vliegwielovereenkomsten (elk met een
storting van f5.000,--) ingevuld en aan Aegon gezonden.
1.2 Aegon heeft vervolgens twaalf overeenkomsten
aan [Y] toegezonden, vergezeld van de Bijzondere Voorwaarden Koopsom
Vliegwiel.
[Y] heeft deze overeenkomsten ondertekend en aan Aegon
geretourneerd. [X] heeft de overeenkomsten niet (mee)ondertekend.
1.3 Begin oktober 2001 heeft Aegon op verzoek van
[Y] ingestemd met de onmiddellijke beëindiging van negen van de twaalf
overeenkomsten.
1.4 In de resterende drie Vliegwielovereenkomsten
- met nummers: 25007560, 25007561 en 25007562 - is ondermeer het volgende
bepaald:
1. Cliënt neemt van Aegon in lease, gelijk deze aan
cliënt in lease verstrekt, de hierna te noemen
aandelen (,....)
totaal
aankoopbedrag (hierna te noemen; de hoofdsom)
€5.556,01 (f
12,234,83)
contante waarde totaal te betalen rente
gedurende
€ 2.262,00 (f
4984,79)
60 termijnen van deze
KoopsomVHegwiel-overeenkomst
op basis van 10,50 % per jaar
totaal overeengekomen
leasesom
€7,818,01 (f
17.228,63)
(....,)
3. De leasesom wordt als volgt
terugbetaald:
a) een bedrag van f 4.984,79 (€ 2.262,00), zijnde de contante
waarde van de renteverplichtingen, dient binnen twee weken na ondertekening van
deze overeenkomst te worden voldaan,
b) een bedrag van f 100,- (eenhonderd
gulden) uiterlijk te betalen op de 15e dag van de 59ste maand van de
leaseperiode.
c) het restant ten bedrage van f 12.143,83 dient bij afloop van
deze overeenkomst te worden betaald. Dit restant kan verrekend worden met de
verkoopopbrengst van de aandelen.
(.....)
7. Zodra cliënt
datgene aan Aegon heeft betaald wat hij haar krachtens deze
Vliegwielovereenkomst en de daarbij behorende Bijzondere Voorwaarden Koopsom
Vliegwiel verschuldigd is of zal worden, wordt cliënt van rechtswege eigenaar
van de aandelen.
1.5 In de Bijzondere Voorwaarden Koopsom
Vliegwiel zijn ondermeer de volgende bepalingen opgenomen:
1. Aegon blijft eigenaresse van de
aandelen totdat de cliënt haar al datgene heeft betaald wat hij haar krachtens
de Vliegwiel-overeenkomst verschuldigde is Aegon draagt het risico van het
verloren gaan van de aandelen totdat deze eigendom van cliënt zijn
geworden. Koersrisico 's komen echter voor rekening van
cliënt
2. Alle baten en waardeveranderingen van de aandelen
komen cliënt toe.(.....)
3. Het beleggingsrisico, waaronder
begrepen het risico van een waardedaling van de aangekochte aandelen alsmede het
uitblijven van opbrengsten daarvan, is voor rekening van
cliënt.
(:..)
8. Cliënt zal niet om de uitlevering van
de aandelen vragen en stemt er mee in dat de aandelen op naam van Aegon
geadministreerd blijven totdat Aegon conform artikel 9 verplicht is tot
rechtstreekse levering van de aandelen aan cliënt,
(.....)
9. Aan het eind van de Vliegwiel-overeenkomst,
nadat cliënt aan al zijn verplichtingen uit de Vliegwiel-overeenkomst heeft
voldaan, zal Aegon binnen een week na afloop van de Vliegwiel-overeenkomst de
aandelen voor cliënt verkopen tenzij cliënt schriftelijk opteert voor
uitlevering van de aandelen via Bank Labouchere NV. De verkoopopbrengst zal in
het eerste geval door Aegon aan cliënt worden uitbetaald. De verkoop vindt
plaats op de eerste beursdag na opdracht daartoe.
i.6 [X]
heeft, bij brief van zijn raadsman van. 20julï 2005, Aegon laten weten dat hij
[Y] geen toestemming in de zin van artikel 1:88 BW had gegeven voor het aangaan
van de Vliegwielovereenkomsten en dat hij, met een beroep op het ontbreken van
die toestemming, buitengerechtelijk de vernietiging van de overeenkomsten
inroept.
De grieven
2. Grief
1 richt zich tegen het oordeel van de kantonrechter dat de overeenkomsten
als huurkoop moeten worden gekwalificeerd, zodat toestemming van de echtgenoot
vereist was voor het aangaan van deze overeenkomsten.
3. Aegon heeft betoogd dat er
geen sprake is van koop op afbetaling - en daarom evenmin van huurkoop - omdat
er niét is voldaan aan de vereisten van koop op afbetaling, te weten;
aflevering, betaling in termijnen en koop van een zaak, terwijl bovendien naar
de strekking geen sprake is van koop op afbetaling omdat partijen de overdracht
van de aandelen niet hebben beoogd.
Verder heeft Aegon aangevoerd dat ook in het geval de
overeenkomsten als koop op afbetaling gekwalificeerd moeten worden, dit niet
meebrengt dat artikel 1:88 lid 1 sub d BW van toepassing is, omdat dat artikel
beperkt is tot zaken en geen betrekking heeft op vermogensrechten. [X] c.s.
hebben een en ander gemotiveerd weersproken.
4. Het hof overweegt
dienaangaande als volgt.
Koop en verkoop op afbetaling is een koop en verkoop
waarbij partijen overeenkomen dat de koopprijs wordt betaald in termijnen,
waarvan twee of meer verschijnen, nadat de verkochte zaak aan de koper is
afgeleverd (artikel 7A:1576 BW).
5. Huurkoop is een koop en
verkoop op afbetaling, waarbij partijen overeenkomen dat de verkochte zaak niet
door enkele aflevering in eigendom overgaat, maar pas door vervulling >'m de
opschortende voorwaarde van algehele betaling van wat door de koper uit hoofde
van de koopovereenkomst verschuldigd is (artikel 7A:l576h BW).
6. Naar het oordeel van het hof
voldoen de Vliegwielovereenkomsten zowel aan de vereisten van koop op afbetaling
als aan die van huurkoop. Daartoe wordt het volgende overwogen.
Koop op afbetaling van toepassing op
vermogensrechten
7. Uit het vijfde lid van
artikel 7A: 1576 BW vloeit onverkort voort dat koop op afbetaling en huurkoop
(een species van koop op afbetaling) ook betrekking kunnen hebben op
vermogensrechten:
Het in deze titel bepaalde vindt overeenkomstige
toepassing op vermogensrechten, niet zijnde registergoederen, voor zover dat in
overeenstemming is met de aard van het recht.
Uit de Memorie van Toelichting blijkt dat dit artikellid
is opgenomen om - na de wijziging van de begrippen 'zaak' en 'goed' in het BW -
de toepasselijkheid van de titel op de koop op afbetaling van vermogensrechten
te handhaven (zie Parl. Gesch. Aanpassing BW Inv. 3,5 en 6, p. 385). De
opvatting van Aegon dat koop op afbetaling enkel betrekking zou kunnen hebben op
zaken, is dan ook onjuist.
Aflevering van de
aandelen
8. Uit de wetsgeschiedenis (zie Pari.
Gesch. Boek 7 (Inv 3,5 en 6) p. 97/98 en p. 297) blijkt dat de minister ten
aanzien van de term 'aflevering' zoals die staat gedefinieerd in de leden 2 en 3
van artikel 7:9 BW heeft opgemerkt dat bij vorderingen het onderscheid tussen
aflevering en levering in de praktijk van weinig betekenis is. ïn het kader van
de behandeling van artikel 7:47 BW heeft de minster aangegeven dat de in artikel
7:9 BW neergelegde plicht van de verkoper om de verkochte zaak in eigendom over
te dragen en af te leveren, zal betekenen dat de eigendom van een recht wordt
overgedragen op de wijze als voorzien in afdeling 3.4.2 en dat aflevering bij de
verkoop van een recht zal betekenen dat de verkoper alles in het werk stelt dat
de koper het recht ten volle kan uitoefenen. Zoals procureur-generaal mr. De
Vries Leotsch-Kostense in haar conclusie in de zaak Dexia (C07/155HR, LJN: BC
2837) heeft opgemerkt (punt 19, laatste alinea), ziet laatstgenoemde passage op
een verkoop zonder eigendomsvoorbehoud.
ïn het geval van verkoop met een
eigendomsvoorbehoud (huurkoop) dient er onderscheid te worden gemaakt tussen de
voor de eigendomsoverdracht vereiste levering en de aflevering. Daarbij dient
onder aflevering het verschaffen van het genot van het vermogensrecht zonder
verschaffing van eigendom worden verstaan.
9. Naar het oordeel van het hof
is in het onderhavige geval in de aflevering van de aandelen voorzien door het
beding dat - van de aanvang van de overeenkomsten af- alle baten,
waardeveranderingen en koersrisico's aan [Y] toekomen (Bijzondere Voorwaarden
sub 1,2 en 3). [Y] heeft derhalve van meet af aan het genot van de aandelen
gehad.
Betaling in termijnen, waarvan twee of meer na
aflevering
10. In artikel 3 van de overeenkomsten
is bepaald dat de totale leasesom in drie termijnen wordt betaald; bij aanvang
van de overeenkomst wordt de contante waarde van de te betalen rente ineens
voldaan en vervolgens wordt het aankoopbedrag van de aandelen betaald in twee
termijnen, te weten een termijn van f 100,- te betalen op de 15e dag van de
59ste maand van de leaseperiode en het restant te betalen aan het einde van de
looptijd van het contract. De betaling van de beide laatste termijnen vindt
aldus na de aflevering van de aandelen plaats,
Huurkoop
11. Uit artikel 7
van de overeenkomsten volgt ten slotte dat de eigendom van de aandelen niet door
enkele aflevering op [Y] overgaat, maar door vervulling van de opschortende
voorwaarde dat zij al datgene aan Aegon heeft betaald wat zij haar krachtens
deze Vliegwielovereenkomsten en de daarbij behorende Bijzondere Voorwaarden
Koopsom Vliegwiel verschuldigd is.
De onderhavige overeenkomsten zijn aldus
te kwalificeren als huurkoop.
Strekking van de
overeenkomsten
12. De omstandigheid dat in de
Bijzondere Voorwaarden Koopsom Vliegwiel onder 8 is bepaald dat [Y] niet om de
uitlevering van de aandelen zal vragen en dat zij ermee instemt dat de aandelen
op naam van Aegon geadministreerd blijven totdat Aegon conform artikel 9
verplicht is tot rechtstreekse levering van de aandelen aan [Y], doet aan het
vorenstaande niet af.
Dat geldt ook voor hetgeen onder 9 is bepaald, te weten
dat Aegon binnen een week na afloop van de Vliegwielovereenkomst de aandelen
voor [Y] verkoopt tenzij zij schriftelijk opteert voor uitlevering van de
aandelen via Bank Labouchere NV.
Deze bepalingen houden naar 's hofs oordeel
slechts een volmacht tot verkoop in, die herroepbaar is. Anders dan Aegonfoeeft
betoogd, zijn de overeenkomsten dus wel degelijk gericht op overdracht van de
aandelen. Daarmee zijn de overeenkomsten ook naar hun strekking aan te merken
als koop op afbetaling/huurkoop.
Artikel 1:88 lid 1 sub d
BW
13. De opvatting van Aegon dat artikel 1:88 lid 1
sub d BW niet van toepassing is, omdat de toepassing van dat artikel op
vermogensrechten nimmer beoogd zou zijn, vindt naar het oordeel van het hof geen
steun in de wetsgeschiedenis. Zoals hiervoor in r.o. 7 reeds ten aanzien van
artikel 7A;1576 BW is overwogen, heeft de wetgever, na de wijziging van de
begrippen 'zaak 'en 'goed' in het BW niet beoogd een materiele wijziging aan te
brengen in de wettelijke regeling van de koop op afbetaling in die zin dat deze,
in afwijking van het oude recht, niet langer vermogensrechten zou
omvatten.
14. Artikel 1:88 BW bevat geen eigen
definitie van het begrip koop op afbetaling. Het hof is met de kantonrechter van
oordeel dat aansluiting moet worden gezocht bij de definitie van artikel 7A:1576
BW, zodat moet worden geoordeeld dat [Y] toestemming behoefde van [X] voor het
aangaan van de Vliegwielovereenkomsten en [X] - bij gebreke van zodanige
toestemming - gerechtigd was op grond van artikel 1:89 BW buitengerechtelijk de
vernietiging van de overeenkomsten in te roepen.
15. Grief 1 faalt.
16. Grief 2 richt zich tegen
het oordeel van de kantonrechter dat de vordering tot vernietiging van [X] niet
is verjaard en dat Aegon haar stellingen ten aanzien van de verjaring
onvoldoende heeft gemotiveerd. Aegon is van oordeel dat op [X] c.s. de
bewijslast rust ten aanzien van het moment waarop [X] van de overeenkomsten
heeft vernomen, althans en in ieder geval een verzwaarde stelp
licht.
17. Dienaangaande overweegt het hof
het volgende.
De bevoegdheid om een beroep op'de vemietigingsgrond te doen
verjaart involge
het bepaalde in artikel 3:52 lid 1 sub d BW na verloop van
driejaar.
De verjaringstermijn neemt een aanvang op het moment dat de
bevoegdheid om
de vernietigingsgrond in te roepen aan degene die deze
bevoegdheid toekomt ten dienste is komen te staan.
18. [X] c.s. hebben gemotiveerd
gesteld - onder ander middels een uitvoerige verklaring opgenomen in de akte
uitlating producties van 23 mei 2006 - dat [Y] [X] eerst op 27 januari 2005 van
het bestaan van de overeenkomsten op de hoogte heeft gesteld. Gelet op die datum
is van verjaring geen sprake.
19. Nu Aegon zich op verjaring
beroept, lag het op haar weg om te stellen en te bewijzen met ingang van welke
(eerdere) datum [X] op de hoogte was van het bestaan van de overeenkomsten.
Aegon, die nauwelijks meer heeft aangevoerd dan dat het voor de hand ligt dat
echtgenoten dit soort zaken met elkander bespreken, heeft niet aan haar
stelplicht voldaan. Er ts dan ook geen reden haar tot bewijslevering toe te
laten, nog daargelaten do,t zij daartoe ook geen gespecificeerd aanbod heeft
gedaan.
20. Grief 2 faalt.
21. Aegon heeft het hof in dit kader
verzipcht - voor het geval het hof tot het oordeel komt dat de overeenkomsten
rechtsgeldig door [X] zijn vernietigd - om de gevolgen van de vernietiging te
matigen casu quo de vernietiging haar werking ten dele te ontzeggen op grond van
artikel 3:53 lid 2 BW. Daartoe heeft zij aangevoerd dat restitutie van de door
[Y] betaalde rente naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid
onaanvaardbaar zou zijn en tot een onbillijke bevoordeling van [X] c.s. zou
leiden. Aegon is van oordeel dat [X] c.s. een oneigenlijk gebruik maken van het
vorderingsrecht op grond van de artikelen 1:88 en 1 :89 BW en verzoekt het hof
aansluiting te zoeken bij de in de Duisenberg-regeling gehanteerde
norm.
22. Het hof ziet evenwel geen reden
voor een zodanige matiging c.q, ontzegging van de gevolgen van de
vernietiging.
Niet valt in te zien dat het restitueren van hetgeen voor de
vernietiging van de overeenkomst krachtens die overeenkomst is gegeven (rente)
respectievelijk ontvangen (dividend) zuu moeten worden aangemerkt als naar
maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar dan wel als
bezwaarlijk in de zin van artikel 3:53 lid 2 BW.
Van een oneigenlijk gebruik
van de artikelen 1:88 en 1:89 BW is naar het oordeel van het hof geen sprake, nu
deze artikelen immers bij uitstek bescherming beogen te bieden tegen
overeenkomsten die niet zonder toestemming van de andere echtgenoot gesloten
hadden mogen worden.
[X] c.s. zijn niet gebonden door de Duisenberg-regeling
en het hof ziet in de door Aegon aangevoerde omstandigheden ook overigens geen
aanleiding daarbij aan te sluiten.
23. Grief 3 richt zich tegen
het oordeel van de kantonrechter dat Aegon geen beroep toekomt op artikel 6:278
BW.
24. Noch uit de tekst van het artikel,
noch uit de wetsgeschiedenis kan worden afgeleid dat het artikel ook van
toepassing is indien niet een partij bij de overeenkomst zelf, maar een derde -
te weten de andere echtgenoot - de stoot tot ongedaanmaking van de overeenkomst
geeft.
Het hof onderschrijft het oordeel van de kantonrechter dat de
bescherming die de artikelen 1:88 en 1:89 BW de andere echtgenoot beogen te
bieden tegen de potentieel grote risico's van een koop op afbetaling - die zich
in het geval van deze risicovolle aandelenleaseproducten ook hebben
verwezenlijkt - zich bovendien verzet tegen toepasselijkheid van artikel 6:258
BW.
25. Grief 3 faalt.
26. Grief 4 richt zich tegen
het oordeel van de kantonrechter dat de wettelijke rente moet worden berekend
met ingang van de dag waarop [Y] de rente, verschuldigd uit hoofde van de
overeenkomsten, aan Aegon heeft betaald,
27. Aegon heeft aangevoerd - en [X]
c.s. hebben dat niet weersproken - dat [X] c.s. Aegon niet in gebreke hebben
gesteld, zodat Aegon voorafgaand aan de dagvaarding in eerste aanleg niet in
verzuim was.
De wettelijke rente over het bedrag van de door [Y] betaalde
rente, zal verminderd met het bedrag van het uitgekeerde dividend, worden
toegewezen vanaf de dag der inleidende dagvaarding, vier augustus
2005.
28. In zoverre slaagt grief
IV.
Slotsom
29. Het vonnis
waarvan beroep zal worden vernietigd voorzover Aegon daarbij is veroordeeld tot
betaling aan [Y] van wettelijke rente over een bedrag van £ 6.786,— vanaf de dag
van betaling van dit bedrag door [Y] aan Aegon tot aan de dag der algehele
voldoening. Opnieuw rechtdoende zal de wettelijke rente over genoemd bedrag
worden toegewezen vanaf 4 augustus 2005 tot aan de dag der algehele voldoening
waarbij rekening dient te worden gehouden met de bedragen en data van de
dividendbetalingen. Voor het overige zal het vonnis worden
bekrachtigd.
30. Aegon zal, als de grotendeels in
het ongelijk gestelde partij worden veroordeeld in de kosten van het hoger
beroep gevallen aan de zijde van [X] es, welke tot op heden aan salaris
procureur worden begroot op € 894,-- (1 punt, tarief I).
De beslissing
Het gerechtshof
1. vernietigt het vonnis waarvan
beroep voorzover Aegon daarbij is veroordeeld tot betaling van de wettelijke
rente over een bedrag van € 6.786,— vanaf de dag van betaling van dit bedrag
door [Y] aan Aegon tot aan de dag der algehele voldoening, waarbij rekening
wordt gehouden met de bedragen en data van de dividendbetalingen;
en in
zoverre opnieuw rechtdoende
veroordeelt Aegon tot betaling van de
wettelijke rente over € 6.786,— vanafvier augustus 2005 tot aan de dag der
algehele voldoening, waarbij rekening dient te worden gehouden met de bedragen
en data van de dividendbetalingen;
2. bekrachtigt het vonnis
voor het overige;
3. veroordeelt Aegon in de
kosten van de procedure in hoger beroep, gevallen aan de zijde van [X] c.s. en
begroot deze tot op heden op € 251,-- aan verschotten en € 894,- aan salaris
procureur;
4. verklaart dit arrest
tot zover uitvoerbaar bij voorraad;
5. wijst af het meer of
anders gevorderde.
Aldus gewezen door mrs. Kuiper, voorzitter, Verschuur en
Onnes-Wind, raden, en uitgesproken door de rolraadsheer ter openbare
terechtzitting van dit hof van woensdag 12 maart 2008 in bijzijn van de
griffier.
Ingescant en bewerkt naar HTML Copyright (C) Stichting PAL